Aya
santri pohara beletna. Nepi ka mindeng jadi pamoyokan santri-santri lianna.
Mangtaun-taun masantrén, can ngalaman hatam Alqur’an sakali-kali acan.
Boro-boro hatam Alqu’an, jampé solat ogé ukur baé bisa maca fatihah jeung surat
parondok. Puguh deui nalar kitab atawa nyarita ku basa Arab mah, tinggaleun
pisan. Tapi, ari ngaliwet mah pangpinterna. Kabéjakeun kaanggo ku Ajengan
sagala.
Loba babaturanana nu geus baroga pasantrén sorangan. Atuh santri-santri anyar
jul-jol, ngaganti nu geus taramat. Ari manéhna teu menyat-menyat. Tungtungna
ngarasa éra sorangan. Éra ku sasama santri, éra ku Ajengan.
Tina geus teu kuat nahan kaéra, hiji poé manéhna nepungan Ajengan di bumina.
Maksudna rék terus terang, niat balik ka lemburna. Barang tepung pok nyarita,
“Ajengan abdi seja amitan, badé mulang ka lembur,” cenah.
“Mulang téh mulang kumaha, apan lain waktuna peré?” témbal Ajengan.
“Mulang
teras, moal wangsul deui ka pasantrén. Da bongan geuning, mangtaun-taun
masantrén, teu aya pisan kamajengan.”
Ajengan henteu buru-buru ngidinan. Malah teras ngawurukan, sangkan ulah babari
pegat harepan. Unggal jelema kamampuhna teu sarua, cenah. Aya nu gancang bisa
nangkep pangajaran, teu kurang-kurang anu butuh waktu rada lila, kakara manéhna
ngarti.
“Ulah, manéh ulah mulang, mending balik deui ka pondok. Hég diajar leuwih
rajin!” saurna deui.
Tapi manéhna keukeuh ménta diidinan mulang. Basana, ti batan miceunan waktu di
pasantrén, mending sagawé-gawé di lembur. Diajar néangan pangupa jiwa.
Ku sabab niatna geus pageuh, ahirna Ajengan teu tiasa naon-naon.
“Rék iraha manéh mulang, apan ayeuna mah geus burit?”
“Badé énjing saatosna solat subuh,” cenah, teu poho ménta didungakeun.
Isukna, rebun-rebun pisan manéhna ninggalkeun pasantrén. Ti pasantrén ka
lemburna téh, lilana kira-kira sapoé. Sajaba ti éta kudu ngaliwatan leuweung,
ngurilingan pasir, sarta turun ngaraas walungan. Tengah poé kakara meunang
satengahna. Hartina satengah poé deui, kakara nepi ka lemburna.
Lantaran ngarasa capé, Ki Santri eureun heula niat reureuh. Gék diuk handapeun
tangkal kai. Kaayaan di sakuriling kacida tiieuseunana. Nu kadéngé téh ukur
sora angin nebak tatangkalan, paselang jeung cluk-clakna cikaracak. Tapi, ku
sabab capé, guher manéhna saré tibra pisan.
Hudang-hudang beuteungna ngarasa lapar. Rét ka luhur, panonpoé mimiti déngdék
ngulon. Kop kana bekel bawana. Réngsé dahar tuluy beberesih, nginum sakalian
wudu tina solokan leutik, teu jauh ti tempat manéhna reureuh. Bérés wudu solat
lohor, luhureun batu lémpar.
Tah, waktu manéhna solat, sora cai nyakclak kadéngéna beuki jelas. Clak … clak
… clak …, cenah, siga meunang ngatur. Méh baé solatna batal.
Tutas solat, panasaran hayang nyaho asalna sora. Sabada ditéangan, bréh …
katénjo, cai tina sela-sela batu, ngarayap mapay aakaran, méméh ragrag ninggang
batu lémpar.
Ieu geuning asal datangna sora téh, gerentesna. Ngan édas mani siga beunang
ngatur. Sora ragragna ngalagu, sarta angger wirahmana. Persis sora tik-tekna
jarum jam. Kalakuan cai ku manéhna terus diperhatikeun. Ti mimiti barijil tina
sela-sela batu, tuluy mapay aakaran, nepi ka tingkareclak ragrag kana batu téa.
Ana diteges-teges, geuning batu anu kacakclakan cai téh, nepi ka legokna. Hég
ku manéhna dipikiran, batu sakitu teuasna bisa legok ukur karagragan cikaracak.
Pasti lain waktu sakeudeung-sakeudeung. Bisa jadi mangpuluh-puluh taun.
Heueuh, ari leukeun jeung sabar mah, cai nu ukur sakec-lak-sakeclak, bisa
ngalegokan batu nu sakitu teuasna. Naha ari aing…, tungtungna inget kana
kalakuan sorangan. Pédah diajar ngaji teu bisa-bisa, gancang ngarasa éléh. Nepi
ka milih balik ka lembur, ti batan diajar leuwih soson-soson.
Harita kénéh manéhna ngagidig seja balik deui ka pasantrén. Jero haténa jangji
rék leuwih rajin diajar. Cenah éta boga uteuk kacida beletna, rék nurutan laku
cai. Teu bisa sataun, dua taun. Dua taun teu bisa kénéh, matak naon tilu taun.
Sugan ari leukeun jeung sabar mah, laun-laun kataékan.
Kajurung ku sumanget rék diajar leuwih getol, leumpang-na satengah lumpat. Atuh
méméh magrib téh geus datang deui ka pasantrén. Rasa éra duméh geus amitan
balik deui, buru-buru disingkirkeun.
“Aéh, geuning ilaing?” Ajengan kagét nénjo santrina balik deui.
“Leres, abdi Ajengan,” cenah.
Méméh Ajengan naros papanjangan, leuwih ti heula manéhna ngadadarkeun
lalakonna. Nyaéta manggihan cikaracak, ragrag nyakclakan ninggang batu, nepi ka
éta batu jadi legok.
“Piraku abdi, manusa, kudu éléh ku cai,” cenah ka Ajengan.
Ku sabab diajarna leuwih enya-enya, sakitu taun ti harita, masantrénna teu
burung tamat. Kabéjakeun éta santri belet téh nepi ka boga pasantrén gedé,
sarta sohor ajengan luhung élmuna.
Cag___!